جامعه ایران در آستانه گذار جمعیتی بی‌سابقه‌ای قرار دارد؛ گذاری که در آن، کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی، کشور را به سمت سالمندشدن پیش می‌برد. این تحول، اگرچه نشانه‌ای از پیشرفت‌های بهداشتی است، اما نبود برنامه‌ریزی جامع برای مراقبت‌های اجتماعی و روانی سالمندان، می‌تواند آن را به چالشی پیچیده تبدیل کند و تاب‌آوری خانواده‌ها را در مواجهه با نیازهای ویژه این نسل محک بزند.
همزمان با هفته ملی جمعیت و در شرایطی که ایران به‌سرعت در مسیر پدیده سالمندی قرار گرفته، توجه به شیوههای نوین تعامل با سالمندان به یکی از اولویت‌های اجتماعی تبدیل شده است.
بر اساس گزارش منتشر شده سال 2023 بخش جمعیت و توسعه سازمان ملل متحد تحت عنوان چشم انداز جمعیت جهان، ایران در سال 2050 سالمندترین کشور در منطقه خواهد شد. همچنین بر اساس پیش‌بینی‌های جمعیتی انتشار یافته که از درگاه ملی آمار استخراج شده است، سهم جمعیت سالمندان کشور (افراد ۶۰ ساله و بیشتر) در دهه‌های آینده با روندی صعودی و چشم‌گیر روبرو خواهد شد به طوری که در سال ۱۴۲۰، جمعیت سالمندان به حدود ۱۸.۹ میلیون نفر خواهد رسید و ۱۹.۳۷ درصد از جمعیت کشور را شامل میشود. عددی که نهایتاً در سال ۱۴30، به بیش از ۲۶.۴ میلیون نفر خواهد رسید و سهمی معادل ۲۶.۱۲ درصد از کل جمعیت کشور خواهد داشت؛ یعنی بیش از یک چهارم جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد؛ روندی که لزوم بازنگری در سیاست‌های حمایتی و اصلاح نگرش‌های فردی نسبت به این قشر را پررنگ میکند.
در عصری که سرعت تغییرات اجتماعی و فناوری، گاه باعث کمرنگ شدن ارتباطات انسانی میشود، سالمندان به عنوان نگهبانان خاطرات جمعی و انتقال دهندگان تجربه‌های ناب، نقشی بی بدیل در پاسداری از هویت فرهنگی و خانوادگی ایفا میکنند. هفته پایانی اردیبهشت، که با عنوان «هفته جمعیت» در تقویم ملی ثبت شده است، نه تنها فرصتی برای بررسی چالشهای جمعیتی است، بلکه یادآور مسئولیت اخلاقی جامعه در قبال سالمندان است؛ نسلی که امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به «دیدهشدن» و «شنیدهشدن» دارد.
همزمان با هفته پایانی اردیبهشت، که به نام «هفته ملی جمعیت» شناخته میشود، توجه به نقش و جایگاه سالمندان به عنوان حلقه اتصال گذشته و آینده جامعه، بیش از پیش اهمیت می‌یابد. در این میان، ۲۸ اردیبهشت به عنوان «روز تکریم سالمندان»، فرصتی است برای بازنگری در شیوههای تعامل با این سرمایههای انسانی و تقویت پیوندهای عاطفی میان نسل‌ها.
این هفته فرصت مناسبی به این سوال کلیدی است که چگونه می‌توان در میانه این چالشهای ساختاری، ارتباطی سازنده و احترام‌آمیز با سالمندان برقرار کرد؟
تلفیق سیاست‌های کلان با اقدامات خردِ خانوادگی
کارشناس سالمندان و میانسالان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گناباد، پاسخ را در «تلفیق سیاست‌های کلان با اقدامات خردِ خانوادگی» می‌داند و می‌گوید: سالمندان امروز، پدران و مادرانی هستند که سال‌ها با فداکاری، چرخ‌های جامعه را به حرکت درآوردند. اکنون زمان آن است که با درک نیازهای روانی آنان، از جمله احساس مفیدبودن و دیده شدن، مهربانی را به ابزاری برای کاهش شکاف نسلی تبدیل کنیم.
نرگس سمائی با تاکید بر لزوم تغییر نگرش جامعه به سالمندی، از ضرورت «قدردانی عملی و عاطفی» از سالمندان سخن گفت و راهکارهایی کاربردی برای بهبود کیفیت زندگی آنان ارائه داد.
سمائی با اشاره به شعار «برای احترام به سالمندان از آنها قدردانی کنیم»، افزود: «سالمندان به عنوان نگهدارندگان تجربه و خرد در جامعه، سزاوار توجه و احترام ویژه هستند. رفتار محبت‌آمیز و قدردانی صمیمانه نه تنها حس ارزشمندی را در آنان تقویت میکند، بلکه برکات معنوی و روانشناختی فراوانی برای خانواده‌ها به همراه دارد.
این کارشناس با تشریح ۶ راهکار کلیدی، از خانواده‌ها خواست تا با نگاهی فراتر از مراقبت‌های فیزیکی، به نیازهای عاطفی و روانی سالمندان پاسخ دهند؛ رویکردی که نه تنها زندگی آنان را غنی میکند، بلکه جامعه‌ای سرشار از «امید» و «تجربه» را برای نسل‌های آینده به ارمغان می‌آورد.
بیان زبانی سپاسگزاری؛ کلیدی برای ایجاد حس رضایت
به گفته این کارشناس، ادای احترام عملی و کلامی به سالمندان پیام مثبتی درباره جایگاه آنان در خانواده و جامعه منتقل میکند. سمائی تاکید کرد: حتی اگر احترام خود را در رفتار نشان می‌دهیم، بیان شفاهی قدردانی و تشکر، حس خوشایندِ موردتوجه بودن را در سالمندان تقویت میکند. دعاهای خیر آنها نیز می‌تواند برکت ویژه‌ای در زندگی افراد ایجاد کند.
همراهی و گفتگو؛ راهی برای کاهش تنهایی
سمائی بر اختصاص زمان مشخصی در برنامه روزانه برای گفتگو و همراهی با سالمندان تاکید کرد و افزود: این کار نه تنها تنهایی آنان را کاهش میدهد، بلکه به تبادل تجربه و احساس تعلق میان نسل‌ها کمک میکند.
نقش قدردانی زبانی در انتقال انرژی مثبت
وی با اشاره به قدرت کلمات، بیان کرد: قدردانی زبانی از سالمندان، حامل انرژی مثبت است و حس مفیدبودن را در آنان زنده نگه می‌دارد. حتی جملات کوتاهی مانند «متشکرم» یا «قدردان زحماتتان هستیم» اثرات ماندگاری دارد.
بازتاب تاثیر مثبت سالمندان بر خانواده
این کارشناس توصیه کرد: اگر سالمندی در خانواده حضور دارد که الهام‌بخش یا تاثیرگذار است، حتما این موضوع را به او گوشزد کنید. شنیدن این بازخوردها، عزت نفس و شادی آنان را افزایش میدهد.
مشارکت‌دهی؛ سپردن نقش‌های معنادار به سالمندان
سمائی خاطرنشان کرد: سالمندان باید در فعالیت‌های خانوادگی و اجتماعی نقش فعال داشته باشند. سپردن مسئولیتهای کوچک و متناسب با تواناییهای‌شان، به آنان حس مفیدبودن و تعلق میدهد.
هدیه نمادین؛ نشانه‌ای ملموس از قدردانی
وی در پایان با تاکید بر اهمیت هدیه به عنوان نماد محبت، گفت: قدردانی لزوما نیاز به هزینه بالا ندارد. یک شاخه گل، یادداشت محبت‌آمیز یا تهیه غذای موردعلاقه‌شان در حضور جمع، می‌تواند تاثیری عمیق بر روحیه آنان بگذارد، به شرطی که موجب خجالتشان نشود.
سمائی در پایان تاکید کرد: تکریم سالمندان تنها به یک روز یا هفته محدود نمی‌شود. این رفتار باید به فرهنگی دائم در خانواده‌ها تبدیل شود تا جامعه از تجربه و مهربانی این نسل بهره‌مند گردد.
غفلت از نیازهای عاطفی و اجتماعی سالمندان، نه تنها بحران انزوا و افسردگی را تشدید میکند، بلکه هزینه‌های سنگینی بر دوش نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل خواهد کرد، از این‌رو ارتباط مؤثر به عنوان راهکاری کلیدی پیش روی خانواده‌ها قرار دارد تا مهربانی را از شعار به عملی روزمره تبدیل کنند.
شایان ذکر است، سی‌ام اردیبهشت، سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری به پیشنهاد سازمان ثبت احوال و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، در تقویم جمهوری اسلامی ایران «روز ملی جمعیت»، نام گرفته و امسال «همه برای ایران جوان» به عنوان شعار محوری هفته ملی جمعیت انتخاب شده است.
